Wat is het belang van een CO2-meter in de strijd tegen de verspreiding van het Coronavirus?

De CO2-concentratie in de lucht kan gebruikt worden als indicator voor het risico op lucht-gedragen virustransmissie in klaslokalen. Wij maken hierbij een duidelijk onderscheid tussen verluchten en ventileren. We spreken van verluchten in klassen waar geen mechanisch ventilatiesysteem voorhanden is. Hier wordt het klaslokaal natuurlijk geventileerd via het openen van ramen en deuren en ventilatieroosters. Hier kan de meter leerkrachten helpen op korte termijn de juiste keuzes te maken om efficiënt te verluchten. In klaslokalen voorzien van een mechanisch ventilatiesysteem kan de CO2-meter dan weer onderliggende informatie geven over de werking van dat ventilatiesysteem.
In deze nota geven we aan waarop je moet letten bij de aankoop en het gebruik van een CO2-meter en wat je te doen staat als de gemeten waarde bepaalde limieten overschrijdt. De acties die je moet ondernemen hangen natuurlijk af van de vraag of je al dan niet een ventilatiesysteem hebt.
Odoo • Tekst en afbeelding

Wat is C02?

Koolstofdioxide is een kleur- en geurloos gas dat van nature in de atmosfeer voorkomt. Mensen ademen zuurstof (O2) in en koolstofdioxide (CO2) uit. Maar de mens produceert eveneens lichaams- en geurstoffen, bio-effluenten genaamd, door de stofwisseling die zich voltrekt in ons lichaam. Die stofwisseling ligt hoger naarmate de mens meer actief is (voorbeeld bewegen versus stilzitten).

De productie van deze bio-effluenten hangt nauw samen met de concentratie aan CO2 die de mens uitademt. Je merkt het niet als je zelf in de ruimte zit, maar wanneer je plots in een slecht geventileerd klaslokaal binnenkomt, valt meteen een muffe, vieze geur op.

Luchtkwaliteit is dus meer dan CO2 alleen, maar CO2 is een goede tracer voor het meten van luchtverontreiniging. Opgelet, dat geldt alleen in bezette ruimtes waar een rookverbod geldt en de vervuiling hoofdzakelijk veroorzaakt wordt door menselijk stofwisseling.

De kwaliteit van de binnen lucht wordt ook beïnvloed door de CO2-concentratie buiten (bijvoorbeeld door de aanwezigheid van verkeer en industrie rondom de school, door de ligging in de stad of op het platteland/ door de mate van verbranding van fossiele brandstoffen zoals steenkool, olie of gassen). Een onbezette klas heeft dus een hoeveelheid CO2 die gelijk is aan de CO2-concentratie buiten. Bij gebruik van een klas, neemt de CO2-concentratie toe wanneer meer leerlingen aanwezigen zijn, het lokaal ondermaats geventileerd of verlucht wordt en leerlingen langer aanwezig zijn.

Verluchten, ventileren en COVID-19

CO2 is een indicator van de luchtkwaliteit in een ruimte waar mensen aanwezig zijn. Door de ruimte voldoende te verluchten of te ventileren reduceer je het CO2-niveau, en zullen ook andere vervelende stoffen en ziektekiemen minder kans krijgen de gezondheid negatief te beïnvloeden.

Wetenschappers vermoeden dat COVID-19 zich ook kan verspreiden via aerosol, een groep van kleine druppels die COVID-19 bevatten en in de lucht kunnen blijven hangen in een wolk. Bij een slechte ventilatie heb je een verhoogde aerosol en dus een verhoogde kans op besmetting.
Die wolk verdwijnt als je de ruimte voldoende verlucht of ventileert. Een goede verluchting of ventilatie vermindert ook het CO2-gehalte van de lucht. Op die manier is de CO2-waarde ook een goede indicatie voor het risico op overdracht van COVID-19 via aerosol.
Verluchten of ventileren is naast social distancing, handen wassen en het mondmasker dragen dus essentieel. “Gebouwen en klaslokalen goed verluchten of ventileren helpt ons in de strijd tegen het coronavirus.”
Studies tonen aan dat 70% van de klaslokalen onvoldoende worden verlucht. De gemeten waarden liepen soms zelfs op tot 6 000 ppm ten opzichte van een richtwaarde van 900 ppm. Een goede luchtkwaliteit blijkt nochtans een belangrijk effect te hebben op de leerprestaties. Een Australische studie toont ook aan dat de leerprestatie van bijvoorbeeld wiskunde van 8/10 naar 6/10 zakt bij onvoldoende luchtkwaliteit.
Daarnaast leidt een slechte luchtkwaliteit tot een verminderde concentratie, hoofdpijn en irritatie van de slijmvliezen.
Meer informatie
• Onderwijs en vorming - Hoe verlucht en ventileer je lokalen

KB arbeidsveiligheid

Het Koninklijk besluit van 2 mei 2019 tot wijziging van de codex over het welzijn op het werk inzake de binnen luchtkwaliteit in werklokalen bepaalt dat de werkgever verantwoordelijk is voor de CO2-concentratie in de lokalen. Een CO2-waarde conform dit KB wijst op een voldoende luchtverversing en daardoor ook een verminderd risico op besmetting met het Coronavirus. De waarde zou lager moeten zijn dan 900 ppm (parts per million).
Bij de publicatie van het KB was al duidelijk dat die waarde niet haalbaar is voor vele bestaande gebouwen. Voor die gebouwen legt het KB wel een actieplan op om de luchtkwaliteit te verbeteren.

Studies van het Agentschap Zorg en Gezondheid en van het VITO wijzen op een bovenwaarde van 1 200 ppm CO2 in de lucht.

Informeren en sensibilisering

Stap 1    Bewustwording van de luchtkwaliteit door de CO2-concentratie te meten
               Meten = Weten!

Stap 2    Gedragsverandering: als we leren bewust te ventileren of verluchten, dan is de kans groter dat we voldoende ventileren                 of verluchten!

 Sensibilisering

Sensibiliseer de leerkrachten door ze bewust te maken van de verbetering van het binnenklimaat en hun gedrag aan te passen door een korte opleiding over het toestel te geven. Let daarbij niet alleen op de juiste werking van het toestel, maar sta ook stil bij een juiste interpretatie van de cijfers en welke actie je best onderneemt bij een te hoge waarde. Dat moet uiteindelijk leiden tot een beter binnenklimaat in de klas. Zorg dus voor voldoende draagvlak bij het onderwijzend personeel en houd het onderwerp actueel. De leerkrachten zijn de belangrijkste succesfactor bij een verbetering van het binnenklimaat met behulp van een CO2-meter. Want zij moeten hun gedrag willen veranderen en in actie komen als de meter een signaal geeft.

 Externe hulp

Roep op tijd externe hulp in om tot een degelijk verbeterplan te komen dat leidt tot voldoende verluchting of ventilatie.
Bij een te hoge waarde en in het geval van een mechanisch ventilatiesysteem neem je best contact op met een technieker.
Bij een te hoge waarde in een gebouw zonder mechanisch ventilatiesysteem kun je ramen en deuren open zetten of investeren in aangepast buitenschrijnwerk, verluchtingsroosters of een mechanisch ventilatiesysteem.
Wanneer investeringen noodzakelijk zijn, hou dan bij de afweging ook rekening met de verwachte levensduur van het gebouw.
Meer informatie

 Ventilator

Let op bij het gebruik van een ventilator:
• Een ventilator gebruiken zonder verluchting heeft geen zin. Een ventilator zorgt dan enkel voor een verkoelend gevoel, niet voor meer verluchting.  
• Foutief gebruik leidt tot de creatie van luchtstromen waarin de infectiedruppels nog meer verspreid worden in de ruimte.
• Correct gebruikt zorgt voor verse lucht in de ruimte.

Neem daarom volgende maatregelen:
o altijd voldoende verluchten; 
o plaats de ventilator met de achterkant naar het raam;
o plaats de ventilator zo dat er geen lucht van de ene op de andere persoon kan geblazen worden;
o houd 1,5 m afstand van het toestel;
o richt de ventilator nooit rechtstreeks op het gezicht van een leerling of personeel.

 Duurzaamheid en energie-efficiëntie

Gezien de huidige pandemie-situatie is voldoende verluchten en ventileren nu nog belangrijker. Duurzaamheid en energie-efficiëntie komen tijdelijk op de tweede plaats. We zoeken nog oplossingen voor de winter voor scholen zonder een mechanisch ventilatiesysteem of met een ventilatiesysteem type C (mechanische afzuiging, natuurlijke toevoer via roosters in ramen of deuren). In een tussenseizoen zijn een reeks “dikketruiendagen” misschien haalbaar als we de ramen open zetten om te verluchten. In de winter is dat misschien geen optie meer.

• Als we de ramen openzetten, dan zal de energiefactuur oplopen. Stem de regeling van de technische installatie af op de nieuwe situatie. Als de ramen voortdurend open staan, tracht je misschien niet om een temperatuur van 24°Celsius te halen in het lokaal.
• Je kunt een CO2-meter wekelijks/maandelijks in beurtsysteem van klas naar klas laten gaan. Eventueel kun je een leerling aanduiden om deze weektaak in de klas op te volgen.
• Zorg voor een correcte aflezing. De meter dichtbij aflezen met een paar leerlingen doet de gemeten CO2-waarde al snel stijgen met een mogelijk foute conclusie tot gevolg.
• Kies voor een tafelmodel dat je eenvoudig kunt plaatsen op een tafel of lage kast. Plaats de sensor niet naast een deur of raam en zorg dat de meter veilig staat (vb. tegen vallen).
• Verplaats de CO2-meter niet tijdens de duur van eenzelfde meting, om correcte waarden te bekomen in hetzelfde lokaal (dag/week/maand). Plaats hem in hetzelfde lokaal altijd op dezelfde plaats om vergelijkbare waarden te meten.
• De CO2-concentratie meten is nuttig, maar de data monitoren en bijhouden is nog veel nuttiger.

 CO2 –meters met en zonder datalogging

Een CO2-meter zonder datalogging werkt zeer eenvoudig: de CO2-concentratie wordt in een ppm-waarde (parts per million) in een display getoond en hij signaleert dit aan de hand van 2 grenswaarden.
• CO2 -concentratie ≤ 900 ppm: goede ventilatie/verluchting
• CO2 -concentratie > 900 ppm en < 1 200ppm
• CO2 -concentratie ≥ 1 200 ppm: onvoldoende ventilatie/verluchting

Een CO2-meter met datalogging doet aan data-registratie. Het is een handige tool voor de preventie-adviseur:
• Je kunt de info meten maar ook registreren over een langere periode waardoor je de evolutie van de CO2-waarde kunt         visualiseren in een lokaal gedurende de dag. Zo kun je leren welke ingrepen (ramen openen of sluiten, leerlingen in of uit de         klas …) welk effect hebben op de CO2-waarde.
• Via de installatie van een applicatie (op computer, tablet of GSM) kun je dankzij een connectie (WIFI, USB) data doorsturen         en opslaan. Je ziet via de data-historiek de exacte CO2-concentratie over een aantal meetpunten over een langere tijd. Je         kunt de grafieken analyseren en patronen herkennen in het gebruik van de ruimte. Zeker naar eventuele toekomstige         oplossingen (verluchting - ventilatie) is dit een handig gegeven.
• Een CO2-meter met data logging kan eventueel ook in contact staan met een ventilatiesysteem, zoals in een vraag gestuurd         systeem. Zie modellen SenseAir “tSENSE” en SenseAir eSENSE FAI3.
• Het is niet nodig dat alle leerkrachten de applicatie gebruiken, dit kan perfect door een of een beperkt aantal personen per         school worden gebruikt (bv. de directeur, preventieadviseur, STEM leerkracht …).
• Het prijsverschil tussen een CO2-meter met en zonder loggings-mogelijkheid is beperkt.

 Wat zijn minimale specificaties voor een goede CO2-meter?

• een zelf kalibrerende sensor (NDIR-type):voor betrouwbare en stabiele meetresultaten
• visuele indicatie van de veilige en alarmerende drempel (niet auditief, werkt storend tijdens de les)
        o CO2 -concentratie ≤ 900 ppm: goede luchtkwaliteit
        o CO2 -concentratie > 900 ppm en < 1200ppm: luchtkwaliteit daalt
        o CO2 -concentratie ≥ 1 200 ppm: onvoldoende luchtkwaliteit
        Noot: Bij sommige meters liggen de waarden 100 à 200 ppm hoger/lager.
• Indien bovenvermelde waarden teveel afwijken van de grenswaarden van de CO2-meter zijn instelbare grenswaarden door         de gebruiker noodzakelijk.
• gebruiksvriendelijk (weinig knoppen)
• datalogging: is niet noodzakelijk, maar is handig voor de preventie-adviseur